Karda zar zor evinize gittiğiniz, bir baktınız yiyecek bir şey yok. Neyse internetten veya telefonla hemen yemek siparişi vereyim dediniz, bu havada biraz geç gelir ama olsun, verelim siparişi gitsin geç de olsa karnımız doysa yeter. Çoğumuz farkında dahi olmadan bunu yapmışızdır ama biraz düşününce… Twitter’da çok fazla paylaşılan ve beğenilen bir mesajı belki siz de görmüşsünüzdür “4x4 araçlar yolda zar zor ilerlerken, dandik motorla yemek siparişi yetiştiren emekçiler var. Sipariş verene de ayıp, gönderen işverene de!
DİSK Genel Başkanı Kani Beko da twitter hesabında paylaşmıştı: “Herkes kar manzarası paylaşıyor! Elektrik hatlarını tamir etmeye çalışan taşeron işçisi kardeşlerimiz olmasa bunu yapamazdık!“
Bu ve benzeri örnekler verilebilir. Şunu düşünebiliriz, “ee o zaman en ufak bir karda kışta işçiler çalışmayacak mı?” Çoğu durumda tabii ki çalışacaklar, ama acil ihtiyaçlarımızı karşılayacak işlerde, gerekli güvenlik önlemleri alınması kaydıyla.
Peki motor kuryelerin, yemek siparişi götüren işçilerin yeterli önlemlere sahip olduğu söylenebilir mi? Ya da eldiven, kontrol kalemi dahi istediği için işten atılan enerji dağıtım hattı işçileri, taşeron enerji işçilerinin her türlü güvenlik önlemine sahip bir şekilde mi çalıştıklarını düşünüyorsunuz bizler evimizde rahat rahat otururken (ki artık o da yok da elektrik ve su kesintilerinden dolayı!). Kesinlikle hayır. Dolayısıyla böyle durumlarda meslek örgütlerinin ve sendikaların üç temel talebi ortaya atması gerekiyor. Bunlardan ilki “mücbir sebep” gibi durumlarda aciliyet taşımayan işlerde işin yapılmaması, durdurulması. İşin yapılmasının gerektiği durumlarda gerekli işçi sağlığı ve iş güvenliği önlemlerinin alınması. Üçüncü olarak ise gerekli işçi sağlığı ve iş güvenliği önlemlerinin alınmadığı durumlarda, yasal olarak tanınmış olan “işten kaçınma hakkı”nın kullanılması, kullandırılması.
Çalışmaktan kaçınma hakkı, gerçekten bir hak mı?
Yasada yazan bir şey hak mıdır? Ülkemizde böyle bir şeyden söz edemiyoruz. Anayasada yazan en temel hükümleri dahi savunmak kimi zaman suç olabiliyor. Çalışmaktan kaçınmak hakkı da fiilen uygulanmayan, uygulanamayan bir hak. Çalışmaktan kaçınma hakkı iş sağlığı ve güvenliği konusunda işçiye verilmiş bir haktır. Bu hak, 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanununun 13 üncü maddesinde düzenlenmiştir. Buna göre; çalışan, ciddi ve yakın tehlikeyle karşı karşıya kaldığında iş sağlığı ve güvenliği kuruluna, kurulun bulunmadığı yerlerde ise işverene başvurarak durumun tespit edilmesini ve gerekli tedbirlerin alınmasına karar verilmesini talep edebilir. Kurul acilen toplanarak, işveren ise derhâl kararını verir ve durumu tutanakla tespit eder. Karar, çalışana ve çalışan temsilcisine yazılı olarak bildirilir. Ciddi ve yakın tehlikenin önlenemez olduğu durumlarda ise çalışan bu usule uymak zorunda olmaksızın işyerini veya tehlikeli bölgeyi terk ederek belirlenen güvenli yere gider. Çalışanların bu hareketlerinden dolayı hakları kısıtlanamaz.
Çalışanın başvurusu üzerine iş sağlığı ve güvenliği kurulunun veya işverenin çalışanın talebi yönünde karar vermesi hâlinde çalışan, gerekli tedbirler alınıncaya kadar çalışmaktan kaçınabilir. Çalışan, gerekli tedbirler alınıncaya kadar çalışmaktan kaçınma hakkını kullandığı döneme ait ücretini alacağı gibi, bu dönemde iş sözleşmesinden doğan ve kanunlardan gelen haklarını da kullanabilir.
Ne güzel değil mi? Peki pizza söylediğiniz, pizzayı getiren genç motor kurye arkadaşımız, trafiğe, tipi olarak yağan kara baktı, bir yandan da bindiği motosiklete ve üzerindeki giysilere… Sizce bu hakkını kullanabilir mi? Erzurum Aşkale'de, HES için oluşturulan gölette bulunan elektrik arızasını gidermek isterken ölen 5 işçinin herkesin gözü önünde donarak, boğularak ölümünü, İsmail Saymaz da kitabında çarpıcı bir şekilde anlatmıştı. Aşkale Devlet Hastanesi'nde yapılan otopsiye göre Mustafa Arifoğulları başını buz kütlesine çarpması sonucu, Ahmet Sait Turan ise donarak ölmüş, Şahin Baykal, Rıdvan Takım, Feridun Öztürk ise boğularak yaşamını kaybetmişti. Bu haklarını kullansalardı şu anda aramızda olacaklardı.
Buna benzer bilmediğimiz acaba kaç olay, kaç ölüm veya yaralanma var biliyor muyuz? Bugün işçi sağlığı ve iş güvenliğine aykırı her durumda çalışmaktan kaçınma hakkı, özellikle Türkiye’de en zor ama en gerçekçi taleplerden birisidir ve ısrarla öne çıkarılmalıdır.