Mehmet Torun

Madenler; milyonlarca yılda oluşan, tüketildiğinde yerine konulamayan, hiçbir kişi ve zümrenin emeği olmadan oluşan, doğanın insanlığa sunduğu ortak değerlerdir ve kimsenin tekelinde değildir. Ancak, kapitalist sistemde sermaye, bu ortak müştereklere de el koymuş olup kendi malıymış gibi kullanmakta. Bunu rahatlıkla yapabilmek için yasalar çıkarmakta, hukuki alt yapıyı kendine göre düzenlemekte.

Ülkemizde madenler Anayasa’ya göre, Devletin hüküm ve tasarrufu altında olup Maden Kanunu hükümlerine göre işletilmekte. Devlet, üretilen madenlerden Devlet Hakkı adı altında bir bedel almakta. Maden Kanunu’nun 14. maddesinde altın ve benzeri madenlerden devlet hakkı “ocak başı satış fiyatı” üzerinden alınmakta. Ocak başı satış fiyatı altının satış fiyatı olmayıp kanundaki tanımı; “… madenin ocakta üretiminden ilk satışının yapıldığı aşamaya kadar oluşan nakliye, zenginleştirme ve varsa farklı prosese ait kullanılan tesis ve ekipmanın amortismanı dahil giderler çıkarılarak oluşan fiyat” olarak yapılmış.

Aynı madde içinde aşağıdaki fıkralarda yer almakta: “Devlet hakkı oranlarında, madenin cinsi, üretildiği bölge ve benzeri kriterler gözetilerek Cumhurbaşkanınca en fazla yüzde 25 oranında indirim ve artırım yapılabilir.”

“Yeraltı işletme yöntemi ile üretim yapılması durumunda ödenmesi gereken Devlet hakkının yüzde 50’si alınmaz.”

Diğer taraftan kanunun maden teşvik tedbirleri başlığı altındaki 9. maddesinde; “Ürettiği madeni yurt içinde ve kendi tesisinde işleyip ek katma değer sağlayanlardan, bu tesislerde üretimde değerlendirilen maden miktarı için Devlet hakkının yüzde 50'si ve IV. Grup (c) bendi madenlerden Altın, Gümüş ve Platin için Devlet Hakkının yüzde 40’ ı alınmaz” denilmekte.

Bu iki madde birlikte değerlendirildiğinde altın üreten yerli/yabancı madencilik şirketlerinin ülkemizde ürettikleri altın için ödedikleri devlet hakkının altın olarak karşılığının çok düşük olduğu görülecektir. 2015 yılında Maden Kanunu’nda 6592 sayılı kanunla yapılmış değişiklikle Devlet Hakkı ödemeleri Londra Metal Borsasındaki altın fiyatları ile ilişkilendirilmiş. Yapılan değişiklik sonrası ödenen devlet hakkının dünyadaki altın fiyatları ile ilişkili olduğu ve altın madencilerinin yüksek oranda devlet hakkı ödedikleri izlenimi verilmekte. Ancak gerçek tam böyle değil. İki örnekle açıklayalım:

CHP Niğde Milletvekili Ömer Fethi Gürer’in 27/4 dönem, 7/37356 Esas numaralı soru önergesinin bir bölümüne Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Fatih Dönmez aşağıdaki yanıtı vermiş;  

“Ülkemizde toplam 133 adet altın içeren maden ruhsatı bulunmaktadır. 2019 yılında; 24 ruhsattan 39 ton altın üretimi yapılmış, Altın ruhsatlarından 36.257.570,60 TL. Devlet Hakkı tahakkuk ettirilmiştir.”

• Soru önergesine verilen yanıta göre, 2019 yılında 24 altın ruhsatından üretilen 39 ton altın için ödenen devlet hakkı 36.275.570,60 TL.
• 2019 yılında üretilen altının devlet hakkı, 2020 Haziran ayı sonunda ödenmekte.

      -    30 Haziran 2020 tarihinde altının fiyatı 388 TL/gr. 

      -    Ödenen devlet hakkının karşılığı:  (36.275.570,60 TL) / (388 TL/gr) = 93.5 kg altın olur.

      -     2019 yılında 39 ton altın üreten şirketler ürettikleri bu altının 93.5 kilosunu Devlet Hakkı olarak ödemiş.

İşin özeti; 39.000 bin kilo altının 93.5 kilosu bize, kalanı onlara.

İkinci örnekte ise Enerji Bakanlığı’nın hesabına bakalım: Bakanlığa bağlı Maden ve Petrol İşleri Genel Müdürlüğü (MAPEG) yapmış olduğu bir paylaşımda, ülkemizde altın madenciliği için ödenen devlet hakkının hesabını yapmış. Ne hikmetse yaklaşık hesap olarak yapmış. Burada kullanılan “yaklaşık” ifadesinin resmi bir kurum için “gerçeğe yakın” anlamına geldiğini kabul edelim.

MAPEG tarafından hesaplama ile ilgili yapılan açıklamada; “Altın Devlet Hakkı Maden Kanunu Ek/3 sayılı çizelgeye göre alınmaktadır. 2022 yılı için altın ons değeri 1800 dolar olup, devlet hakkı yüzde 11’e tekabül etmektedir. Cumhurbaşkanlığı kararı gereği yüzde 25 artırımlı oran yüzde 13,75 olmaktadır.” denilmekte.

Bakalım öyle mi?

Örnekte 2022 yılında üretilen bir ton altın için 2023 Haziran ayı sonunda 25.178.335 TL devlet hakkı hesaplanmış. Maden Kanunu’nun 9. maddesindeki teşviklere göre bu bedelin yüzde 40’ı ödenmemekte.

-          25.178.335 TL x (%100-40 =) yüzde 60 = 15.107.000 TL.

-          Ödenen Devlet Hakkı : 15.107.000 TL.

-          30 Haziran 2023 tarihinde altın fiyatı: 1.584 TL/gr.

-          15.107.000 TL /1584 TL/gr = 9.537 gram yani 9.5 kg altın.

Bir ton altın üretiminin altın karşılığı devlet hakkı karşılığı 9.5 kg altındır. Bu da ürettikleri altının yüzde biri bile değil, yüzde 13.75’i hiç değil.

Devlet hakkı tam ödense ne olacak sanki diye haklı bir soru sorulabilir. Devlete ödenen vergiler halka ulaşabiliyor mu? Bu çok farklı bir tartışma konusu elbette.

Tüm toplumun ortak değeri olan madenlerimizin talan edilmesinin, doğamızın katledilmesinin ve iş cinayetlerinde insanlarımızın hayatını kaybetmesinin adı sömürge madenciliğidir ve buna yüksek sesle itiraz edilmelidir.